مقدمه عشق يکی از بن مايه های اصلی در بسياری از داستان های شاهنامه و سرود نيبلونگن اس ت. در ش اهنامه داس تانهای پهلوانی و عشقی اغل ب ب ه ش کل تنگاتن گ

Transkript

1 عشق و اندوه در شخصيتهای زن دو اثر حماسی فارسی و ا لمانی شاهنامه فردوسی و سرود نيبلونگن الهام رحمانی مفرد* چکيده در هر فرهنگ و دوره ای زنان جايگاه متفاوتی دارند ک ه اي ن ام ر از ملي ت و ط رز فک ر ا نه ا ن شات م ی گي رد. در مي ان بسياری از بن مايه ها ی شيوه های رفتاری شخصيت های زن عشق و پيامد های ا ن نق ش مه م وتعي ين کنن ده ای ايف ا می کنند. در اثر حماسی فارسی شاهنامه فردوسی زنان با نژاد و فرهنگ ايرانی و غير ايران ی ب ه ش کل متف اوتی رفت ار می کنند. ١ به همين ترتيب در اثر حماسی ا لمانی سرود نيبلونگن بن مايه عشق و ان دوه و ن وع عملک رد شخ صيت ه ای زن در ارتباط با اين بن مايه در روند داستان دارای جايگاه مهمی است. بررسی ارتباط ميان ملي ت و ش يوه تربيت ی شخ صيت ه ای زن در حماس ه ش اهنامه و س رود نيبل ونگن در اب راز ع شق اندوه به عنوان پيامد عشق تحول روحی زنان از طريق عشق و اندوه ناشی از ا ن و کين جويی ب ه دلي ل از دس ت دادن محبوب موضوع اين مقاله می باشد. واژه های کليدی: شخصيت های زن عشق اندوه شاهنامه و سرود نيبلونگن ١ Nibelungenlied *عضو هيي ت علمی دانشکده زبانهای خارجی دانشگاه ا زاد اسلامی واحد تهران مرکزی ١

2 مقدمه عشق يکی از بن مايه های اصلی در بسياری از داستان های شاهنامه و سرود نيبلونگن اس ت. در ش اهنامه داس تانهای پهلوانی و عشقی اغل ب ب ه ش کل تنگاتن گ ب ا ه م در ارتباطن د. در س رود نيبل ونگن ني زدر اول ين ف صل ب ا مقول ه ع شق مواجه می شويم. ٢ کريمهيلد برای مادرش از رويايی می گويد که تعبير ا ن عشق و اندوه ناشی از ا ن است. In diesem ehrenvollen Leben sah Kriemhild einst im Traum, wie ein von ihr abgerichteter Falke, der schön, stark und mutig war, von zwei Adlern gepackt und gerissen wurde. Kein schlimmeres Leid konnte ihr auf Erden je geschehen. (Sowinski ٢٠٠٥: ١.Ave., Str.١٢, S.٨) در اين زندگی پرارزش روزی کريمهيلد رويايی ديد که در ا ن باز زيبا قوی و شجاع دست ا موز او به چنگ دو عقاب افتاد و دريده شد از اين اندوه ناگوارتر برای او در روی زمين نمی توانست رخ دهد. داستان عشق زال و روداب ه از زيب اترين داس تان ه ای ش اهنامه اس ت. روداب ه ک ه دخت ر مه راب پادش اه کاب ل و از ن ژاد ضحاک است شيفته زال پهلوان ايرانی می شود درحالی ک ه فق ط وص ف او را ش نيده اس ت. پيون د مي ان اي ن دو ب ه دلي ل تفاوت نژادی درابتدا ناممکن و به نوعی بهانه ای برای شروع يک جنگ ويرانگربه نظرمی رسد. اما روداب ه ب ه ش دت عاشق زال است و برخلاف گردا فريد حاضر نيست ازعشق خود دست بکشد. او مانند يک سنت شکن مرزهای ممنوع ه را زيرپا می گذارد تا به هدفش برسد. تفاوت رودابه و سودابه در ا ن است ک ه اي ن پاف شاری ب ر خواس ته در س ودابه ب ه گرايشی اهريمنی ختم می شود درحاليکه رودابه را تا حد يک بانوی اسطوره ای ارتقا می دهد. سودابه و شيفتگيش به س ياوش را ع شقی ويرانگ ر م ی شناس ند. براس اس تربي ت ايران ی رفت ار س ودابه ه يچ ت وجيهی ندارد. او می خواهد به هر قيمت ی ک ه ش ده س ياوش را بدس ت ا ورد حت ی اگ ر ب ه ن ابودی مع شوقش منجرش ود. ب رای او خواست خودش مهم ترازهمه چيزاست. اين امر را هم در پافشاری او به ازدواج با کی کاووس می بينيم و هم هنگام به دست ا وردن عشق سياوش که اي ن ه ر دو از نظ ر تربي ت ايران ی مط رود و ممن وع اس ت. مني ژه روداب ه و کت ايون ب ه عنوان زنان غيرايرانی بر عشق خود به مردان ی پاف شاری م ی کنن د ک ه پدران شان ن ه تنه ا ا نه ا را تايي د نم ی کنن د بلک ه کاملا مخالف ا نها هستند درحاليکه بانوگشسب به عنوان يک زن ايرانی با تمام خصلت های پهلوانی و سلحشوری خ ود بر خلاف نظر پدرش عمل نمی کند. شيرين شاهزاده غيرايرانی ديگری است که برای عشقش ب ه خ سروپروز س خت م ی جنگ د و از ه وش و دلفريب ی خ ود نهايت استفاده را در بدست ا وردن خسرو می کند. او می داند چگون ه وکج ا خ ود را در مع رض دي د خ سرو ق رار ده د و ازخاطرات خوش گذشته چنان با سوزوگداز بگويد که ياد شيرينی ايام بودن با شيرين خسرو را مسحور کند. ٢ Kriemhild ٢

3 بپيش سپاه ا ن جهاندار شاه چو بشنيد شيرين که ا مد سپاه بپوشيد و گلنارگون کرد روی يکی زرد پيراهن مشکبوی همه پيکرش گوهر و زرش بوم يکی از برش سرخ ديبای روم نگارش همه گوهر پهلوی بسر برنهاد افسر خسروی بروز جوانی نبد شادکام زايوان خرم بيامد ببام سرشکش زمژگان برخ برچکيد همی بود تا خسرو ا نجا رسيد بپرويز بنمود بالای راست چوروی وراديد برپای خاست همی گفت از ا ن روزگار کهن زبان کرد گويا بشيرين سخن (شاهنامه ج. ٧ ص ٢١٧٢ ب ٣٥٣٤-٣٥٢٧ ( شيوه ابراز عشق ٣ ش يوه اب راز ع شق در مي ان زن ان ايران ی و غيرايران ی متف اوت اس ت. البت ه ش باهت ه ايی در اي ن خ صوص ب ين زن ان شاهنامه و حماسه سرود نيبلونگن وجود دارد. بط ور مث ال بانوگش سب و گردا فري د ب ه عن وان زن ان ايران ی گرچ ه خ ود سلحشور هستند و مانند مردان با قدرت در مقابل دشمنان می جنگند ولی ازا نجا که در يک جامعه مردسالار تربيت شده اند به خود اجازه نمی دهند عشقشان را ابراز نمايند. در ابراز ع شق کريمهيل د ه م مانن د ديگ ر ب انوان درب اری ژرمن ی بسيار خوددار است. به دليل ا داب درباری کريمهيلد دست نيافتنی اس ت. ٤ او زيگفري د را ک ه در حي اط ق صر تم رين رزم م ی کن د پنه انی از پنج ره تماش ا م ی کن د ام ا در اول ين ديدارش ان اح ساس واقع ی خ ود را ب روز نم ی ده د. هنگ ام خوشامدگويی به زيگفريد هم تنها عبارات مرسوم درباری را بر زبان می ا ورد. Wann immer auf dem Hofe die Jugend das Spiel begann, Ritter sowie Knappen, so schaut es eifrig an Kriemhild durch die Fenster, die Königin hehr. Keine Kurzweile brauchte zu solchen Zeiten sie mehr. (Genzmer ١٩٩٢: ٣.Ave., Str.١٣٨, S.٢٥) هميشه هرگاه در حياط قصرجوان تمرين رزم ا غاز می کرد شهسوار و نيز همقطارانش با اشتياق تماشا می کرد ملکه کريمهيلد از پنجره ا نها را تماشای لحظاتی اين چنين را با هيچ چيز ديگر عوض نمی کرد. ٣ لازم به توضيح است که عده ای همه نوادگان فريدون يعنی فرزندان سلم تور و ايرج را ايرانی می دانند. براين اساس تنها س ودابه ک ه ش اهزاده هاماورانی است غير ايرانی محسوب می شود ولی ازا نجا که بانوان رومی و تورانی که از نسل سلم و ت ور ه ستند براس اس تربي ت خ ود عملک رد متفاوتی نسبت به بانوان ايرانی که از نژاد ايرج هستند دارند در اين مقاله در رسته بانوان غيرايرانی مورد بررسی قرار می گيرند. ٤ Siegfried ٣

4 در جوام ع مردس الار ع شق ورزي دن فق ط ب رای م ردان مج از اس ت و ب انوان باي د ع شق خ ود را مخف ی نماين د چراک ه براساس ارزشهای اجتماعی در ا ن زمان ابرازعلاقه به مق ام و جايگ اه ا نه ا خدش ه وارد م ی کن د. (کراچ ی: ١٣٨٢ ص (٢٣ منيژه ديگربانوی غير ايرانی است که در مقايسه با بانوان ايرانی مثل گردا فريد عشق خود را بی پروا و بدون توج ه ب ه ايرانی بودن بيژن ابراز می کند در مقابل گردا فريد که گمان می ب رد س هراب پهل وانی ت ورانی اس ت از پ ذيرش ع شق او سربازمی زند. برای گردا فريد برخلاف منيژه خواست شخصی هيچ اهميتی ندارد. چندان بعيد نيست ک ه گردا فري د ه م ب ه سهراب علاقه داشته باشد ولی شيوه تربيتيش اجازه ابرازعلاقه به يک پهلوان غيرايرانی را نمی دهد. بخنديد و با او بافسوس گفت که ترکان از ايران نيابند جفت (شاهنامه ج. ٢ ص ٣٣٧ ب ( ٣٤٤ چگونگی ابراز عشق تهمين ه ب ه رس تم پهل وان ب زرگ اي ران زم ين تف اوت فاح شی ب ا ديگ ر ب انوان ش اهنامه دارد. او شاهزاده ای از سمنگان است ا نقدر شجاعت دارد که پنهانی به خوابگاه پهلوان بزرگ و مشهوری مثل رستم برود به او ابراز عشق نمايد و ا رزويش را که داشتن پسری شجاع و پهلوان از رستم است بيان کند. تو گويی که از غم بدو نيمه ام چنين داد پاسخ که تهمينه ام زپشت هزبرو پلنگان منم يکی دخت شاه سمنگان منم چو من زير چرخ بلند اند کيست بگيتی ز شاهان مرا جفت نيست شنيدم همی داستانت بسی بکردار افسانه از هرکسی بسی لب بدندان گزيدم زتو چواين داستانها شنيدم زتو نه بيند جزين مرغ و ماهی مرا ترا ام کنون گر بخواهی مرا نشاند يکی پورم اندر کنار و ديگر که از تو مرا کردگار سپهرش دهد بهر کيوان و هور(شاهنامه ج. ٢ ص ٣٢٧ ب ١٠٧-٩٥ ١٠٢-٩١ ( مگرچون توباشد بمردی وزور شيوه همسرگزينی ش يوه هم سرگزينی ه م ن زد زن ان ايران ی مانن د بانوگش سب و زن ان غيرايران ی مانن د روداب ه تهمين ه و کت ايون ب سيار متفاوت است. در داستان های پهل وانی ايران ی ازدواج ه ا ي ا در دوره زن س الاری رخ م ی داده ک ه درا ن زن شخ صا ب ه فرد مورد نظرش پي شنهاد ازدواج م ی داد مانن د تهمين ه وي ا اي ن پي شنهاد از طري ق قاص د ب ه م رد اب لاغ م ی ش د مانن د رودابه و شيرين. برخی از ازدواج ها در زمان مردسالاری صورت می گرفت ک ه در ا ن هم سرگزينی و پي شنهاد ازدواج از سوی مرد انجام می پذيرفت. در اين ميان تعدادی از ازدواج ها هم با دلايل سياسی انج ام م ی گرف ت مانن د دو ازدواج س ياوش. درمقاب ل ازدواج بانوگش سب و گي و ب ه انتخ اب رس تم پ در بانوگش سب ب ود. در منظوم ه بانوگش سب نام ه م ی خوانيم که اين سلحشور زن برخلاف گردا فريد طوری رفتار می کند انگار اصلا يک زن نيست. کسی ک ه عاش ق او ش ود هرچن د اگ ر ش يده پ سر افراس ياب باش د از س وی او تحقي ر م ی ش ود. خواس تگاران او م ی باي ست ب ا او مب ارزه کنن د ت ا ٤

5 دريابند که چقدرناتوان و ضعيفند. او درواقع پاداشی است که رس تم ب ه گي و پهل وان قدرتمن د م ی ده د. (کراچ ی: ١٣٨٢ صص ٢٣) که يک ميل ره پيش او هست تنگ همين فرش کافگنده ازرنگ و رنگ نشانم برو چارصد نامدار بيندازمش برسر مرغزار که او داد ما را ره داد و دين به فرمان دادار جان ا فرين بيايم گشايم برين فرش چنگ چو برجا بيارند يکسر درنگ درخت نشاطش به گيتی نشاند برافشانمش هرکه بر فرش ماند بگفتند هرکس که گفتی نکوی به داماديم هست شايسته اوی (کراچی: ١٣٨٢ ص ١٢٢ ب ٩٢۶-٩٢١ ( در ٥ وضعيتی مشابه برونهيلد با خواستگاران خود مبارزه می کند تا قويترين ا نه ا را ب ه هم سری انتخ اب کن د. ب رخلاف بانوگش سب او خ ود ق وانين مب ارزه را تعي ين م ی کن د. خواس تگاران باي د دورت ر از او س نگ بياندازن د س ريعتر از او شمشير بزنند و بهتر از او از روی مانع بپرند. هرکس از اين مبارزات سربلند بيرون نيايد محکوم به مرگ است. Jenseits des Meeres hatte eine Königin ihre Burg, der... überhaupt keine andere gleichkam: sie war unmeßlich schön, aber außerdem besaß sie noch ungeheure Stärke. Wenn ein tapferer Held ihre Liebe gewinnen wollte, dann muß sie sich mit ihm im Speerwurf. Sie konnte den Stein weit schleudern und sprang ihm dann in ungeheurem Sprunge nach. Wer immer um ihre Liebe warb, der mußte in drei Wettkämpfen über die edle Frau siegen. Versagte er auch nur in einem, dann hatte er sein Leben verwirkt. (Brackert ١٩٧٠: ٦.Ave., Str.٣٢٦-٣٢٧, S.٧٥) در ا ن سوی درياها ملک ه ای فرم انروايی م ی ک رد ک ه ه يچ ک س مانن د او نب ود: ب ی ان دازه زيب ارو و ني ز دارای ني روی خارق العاده بود. هرگاه پهلوانی بی باک در پی بدست ا وردن عشق او بود می باي ست ب ا او در پرت اب ني زه رقاب ت م ی کرد. او می توانست سنگ را تا فاصله ای بسيار دور پرت اب کن د و ا نگ اه ازروی ا ن پرش ی ب اورنکردنی انج ام ده د. هم واره کسی که در طلب عشق او بود بايد در سه مسابقه بر ب انوی اص يل پي روز م ی ش د. اگ ر حت ی فق ط در يک ی از م سابقات شکست می خورد جانش را ازدست می داد. درمقابل کتايون شاهزاده رومی ک ه براس اس ا داب درب ار روم م ی توان د هم سرش را درج شنی ک ه ب ه هم ين منظ ور ب ا حضور پهلوانان و بزرگان قوم ترتيب داده شده انتخاب کند. ٥ Brünhild ٥

6 که چون دختر او را رسيدی بجای چنان بود قيصر بدانکه برای بديدی که ا مدش هنگام شوی چو گشتی بلند اختروجفت جوی بزرگان فرزانه رای زن يکی گرد کردی بکاخ انجمن وزا ن نامداران برا ورده يال هرا نکس که بودی مراوراهمال بگشتی برا ن انجمن جفت جوی بکاخ پدر دختر ماه روی (شاهنامه ج. ۴ ص ١١٠٣ ب ٢٢٦-٢٢٢ ( عشق و اندوه جل وه ه ا و نگ رش ب ه ع شق و ان دوه پيام د ا ن در ش اهنامه و در س رود نيبل ونگن يک سان ني ست. کريمهيل د از ابت دای داستان اندوه را به عنوان پيامد عشق می شناسد حال ا نکه بانوان شاهنامه هيچ پيشداوری منفی درب اره ع شق ندارن د. کريمهيلد می داند اگر دلباخته مردی شود بايد از بابت ا ن رنج بکشد. برای ا نکه از رنج عشق دوری بجوي د ت صميم م ی گيرد به هيچ مردی اجازه ندهد تا به او نزديک شود. Was sagt Ihr von einem Manne, meine liebe Mutter? Auf die Liebe eines Ritters will ich immer verzichten. Ich will bis zum Tode so schön [wie jetzt] bleiben Und will niemals Leid aus Mannesliebe erfahren. (Sowinski ٢٠٠٥: ٢.Ave., Str. ١٤, S.٨) از کدام مرد سخن می گويی مادر عزيزم اراده کرده ام که از عشق شهسواران تا ابد چشم بپوشم می خواهم که تا زمان مرگم همانگونه زيبا مثل اکنون بمانم و هرگز نمی خواهم اندوه عشق مردی را تجربه کنم. در تضاد با کريمهيلد بانوان ش اهنامه ب ه خ صوص ب انوان غيرايران ی مث ل مني ژه روداب ه س ودابه کت ايون ش يرين و تهمينه بی پروا به پهلوانان و پادشاهان ع شق م ی ورزن د. ا نه ا خوش بختی خ ود را درع شق م ی بينن د و ازاين رو ب دون هراس ا ن را ابراز می کنند و حاضر نيستند از ا ن صرف نظر نمايند حتی اگر به بهای از دس ت دادن موقعي ت اجتم اعی يا دارايی ثروت و يا حتی اگر به بهای ازدست دادن جانشان تمام شود. تهمينه هنگام بيان درخواست خود به رستم می داند که نمی تواند رستم را درکن ار خ ود داش ته باش د. بن ابراين از هم ان زمان حدس می زند که عشقش اندوهی بزرگ درپی خواهد داشت. پس از رف تن رس تم تهمين ه ب ا ي اد او زن دگی ک رد و شادمان بود که کودک رستم دستان را در نهانخانه دل می پروراند. (صنيع ص ٢٢٣) اين درحالی است ک ه او هن وز چيزی از مرگ جانگداز فرزندش توسط پدرنمی داند. اما اين هراس مانع ابراز عشق او به رستم نمی شود. در سرود نيبلونگن هم مادر کريمهيلد عشق را اوج سعادتمندی يک زن درروی زمين معرفی می کن د. در نظ ر او ع شق مانند طوفانی سرمی رسد ا نگونه که هيچ پناهی دربرابر ا ن نيست. Sprich nicht so sehr dagegen!, sprach ihre Mutter dann. Willst du jemals glücklich sein hier in dieser Welt, ٦

7 so kommt es durch die Liebe eines Mannes. Du wirst eine schöne Frau, gibt Gott dir einen Ritter zum Mann. (Sowinski ٢٠٠٥: ١.Ave., Str. ١٥, S.٨) ا نگاه مادرش گفت: ايگونه با مخالفت سخن مگوی! اگر می خواهی در اين جهان سعادتمند باشی اين خوشبختی از طريق عشق مردی ميسر است. تو بانويی زيبا می شوی که خداوند شهسواری را به عنوان همسر تقديمت می کند. زنان در شاهنامه ا گاهانه اندوه عشق را به جان می خرند چون معتقدند که تنها از طريق عشق است که می توانند رش د کنند. برعکس کريمهيلد که درا غاز داستان دختر جوان معصوم و خامی است و ازعشق فقط اندوه ا ن را می شناس د در روي ا سرنوش ت ان دوهناک خ ود را م ی بين د و ب رای مقابل ه ب ا ا ن ف ورا پ ذيرش هرگون ه ع شقی را رد م ی کن د. از دي د روانشناسی اين ديدگاه تلاشی است برای محافظت خويش دربرابر اندوه. (لزيا: ٢٠٠١ ص ٢٨ ) جايگاه عشق در سرود نيبلونگن و رمان سلحشوری متفاوت است. در سرود نيبلونگن عشق نافرجام و اندوه ا ن محور اصلی داستان است. در طول داستان دوشيزه ای ناپخته از طري ق ع شق و ان دوه ناش ی ازا ن رش د م ی کن د و ب ه ب انويی تبديل می شود که با سرسختی برای کين جويی که پيامد اندوه است می جنگد و خود را قربانی می کند. در ژرف ای روح کريمهيل د ا رام ا رام رخ دادی پررم زو راز اتف اق م ی افت د. هراس ش را ازرن ج و ان دوه احتم الی ع شق فراموش می کند و خوشبختی خود را در ا ن می جويد. اينک او می داند که نم ی توان د و نباي د ازع شق زيگفري د ص رف نظر کند. در درون او جدالی ميان عقل و احساس درجريان است همواره از اين نزاع درونی رنج می برد ولی برنده اي ن نبرد احساس و بازنده ميدان عقل است. هنگ امی ک ه ع شق زيگفري د را م ی پ ذيرد امي دوار اس ت ک ه ب رخلاف تجرب ه او درباره عشق و اندوه اين فرصت دراختيار او قرارگيرد که سعادت را بدون اندوه تجربه کند. ازسوی ديگر او فطرت ا م ی داند که عشق حسی است که نم ی ت وان در تم ام ط ول زن دگی از ا ن گريخ ت. براس اس نظري ه فروي د کريمهيل د ع شق را انتخاب می کند چون می داند برای بدست ا وردن خوشبختی بايد خطر نمايد. فطرت او م ی گوي د ک ه در زم ان ني از ان دوه عشق را تاب خواهد ا ورد و اين هنر زيستن است. م ا ان سان ه ا هيچگ اه دربراب ر ان دوه ب ی پن اهتراز زم انی ني ستيم ک ه دلباخته شده ايم و هيچگاه درمانده تر از زمانی نيستيم که معشوقمان را ازدست داده ايم. (لزيا: ٢٠٠١ ص ٣٠ ) در ميان زنان شاهنامه به چنين تضاد و نزاعی ميان عقل و احساس برنم ی خ وريم. اينط ور ب ه نظ ر م ی رس د ک ه زن ان شاهنامه سرنوشت خود را پذيرفته اند. تصوری که پهلوان از نظ ام جه ان دارد... اي ن اس ت ک ه ذات جه ان را ذات ب د نم ی ش مارد. و اگرچ ه س پهر و روزگ ار و بخ ت ب ا او از در ناس ازگاری درا ين د ب از ذات جه ان ذات ی اه ورايی و ني ک است. پس پذيرش سرنوشت و تسليم به ا ن در نهايت يا در تحلي ل نه ايی ت سليم ب ه ذات ني ک جه ان اس ت ک ه اگ ر در اين بخش گيتيانه خود نتوانسته به نيکی و داد فرجام يابد در جهان مينوی پاداش نيک خود را می گستراند. پ س تق دير و سرنوشت در چنين بينشی با همه دردناکی و عذاب خود دشمنانه نيست.... فرق اين سرنوشت پذيری ايرانی و نبرد با سرنوشت و سرنوشت ستيزی در ادبيات يونان را می توان زاي يده دو بينش و دو موقعيت عمومی متف اوت دان ست. (مختاری ص ١۴۴-١۴۵ ( ٧

8 اندوه و رنج ناشی از عشق را صبورانه تحمل می کنند حتی کسی مانند مني ژه ک ه پي شتر ب انويی ب ی دغدغ ه ب ود اين ک برای عشقش با تمام توان می جنگد. اندوه ناشی از عشق منيژه را به زنی ازجان گذشته تبديل م ی کن د ک ه ب رای نج ات معشوق تن به ه ر س ختی م ی س پارد. وقت ی زن دگی بي ژن را در خط ر م ی بين د از هم ه چي زش م ی گ ذرد. اي ن ش اهزاده نازپرورده برای لقمه ای نان گدايی می کند و فرشته نگهبان پهلوان اسير در چاه می شود. چو يک روز و يک شب برين برگذشت غريوان همی گشت برگرد دشت يکی دست را اندرون کرد راه بيامد خروشان بنزديک چاه منيژه زهردرهمی نان چدی چو ازکوه خورشيد سربرزدی بسوراخ چاه ا وريدی فراز همی گرد کردی بروز دراز بدين شوربختی همی زيستی ببيژن سپردی و بگريستی هميشه نگهبان ا ن چاه بود (شاهنامه ج. ٣ ص ٨٠۵ ب ٤٧٩-٤٧٤ ( شب و روز با ناله و ا ه بود اندوه ناشی از عشق به بيانی بهتر اندوه ناشی از ازدست دادن معشوق در زن ان ش اهنامه انگي زه ای ب رای انتق امجويی نمی شود. فرانک فرنگيس و جري ره زن انی ه ستند ک ه مانن د کريمهيل د همسران شان را ازدس ت م ی دهن د. هرچه ار زن هنگ ام م رگ همسران شان ي ک پ سر دارن د. در چن ين ش رايط يک سانی فران ک ف رنگيس و جري ره ب ا ان دوه و درد ف راق معشوق به مادرانی فداکار تبديل می شوند. مادرانی که حضورشان برای پيروزی نيکی بر پليدی در تاريخ اي ران ب سيار مهم است. اندوهی از همين جنس کريمهيلد را به کين جويی سراسر نفرت و اهريمنی تبديل می کند. کريمهيل د س الها در تنهايی خود درد ناشی از مرگ زيگفريد را تحمل می کن د و ب ه انگي زه انتق ام از ب رادرانش پي شنهاد ازدواج ا ت يلا را م ی پذيرد. ازدست دادن زيگفريد چنان اندوهی برای کريمهيلد درپی دارد ک ه بزرگت رين انگي زه ب رای چن ان انتق امجويی م ی شود و او را از يک بانوی دوست داشتنی به اهريمنی بی رحم تبديل می کند. برخلاف برخی نظرات ازدس ت دادن ق درت به عنوان همسر زيگفريد رب ودن گ نج نيبل ونگن ٦ ک ه از زيگفري د ب ه او ارث رس يده ب ود توس ط ه اگن ه يچ ک دام نم ی توانند انگيزه اصلی نفرت و انتقام کريمهيلد از اقوامش باشند. تنها نيروی خارق العاده ای که قادر به چنين ک اری اس ت اندوه ناشی از محروم شدن از چشمه حيات بخش عشق است. در ميان زنان شاهنامه تنها سودابه است که عشقش به نفرتی ويرانگر ب دل م ی ش ود ک ه ه م باع ث ن ابودی مع شوقس می شود و هم سالها جنگ ميان ايرانيان و تورانيان را به کين جويی سياوش درپی دارد. سودابه خ ود س رانجام قرب انی خيانت خود می شود و به دست رستم کشته می شود. تهمتن برفت ازبرتخت اوی زپرده به گيسوش بيرون کشيد بخنجر بدو نيم کردش براه سوی کاخ سودابه بنهاد روی زتخت بزرگيش در خون کشيد بجنبيد بر تخت کاوس شاه (شاهنامه ج. ٢ صص ۵٠۵ ب ٦١-٥٩ ( ٦ Hagen ٨

9 سرانجام کريمهيلد و سودابه بسيار شبيه هم است. سودابه به دست رستم و کريمهيلد پس از کشتن هاگن به دست هيلده براند که پهلوانی ژرمنی است با شمشير به دونيم می شود. Voll Zorn sprang Hildebrand Kriemhild nun entgegen Und versetzte ihr mit dem Schwert einen Todesstreich (Sowinski ٢٠٠٥: ٣٨.Ave., Str. ٢٤٣٦, S.٨٩) ا نک هيلده براند پر از خشم بر کريمهيلد تاخت و با ضربه مرگ ا ور شمشيرش او را هلاک ساخت نتيجه گيری در پايان می توان نتيجه گرفت که در حماسه سرود نيبلونگن اندوه و کين جويی به عنوان پيامد ع شق نق ش مهم ی در روند داستان دارد درحاليکه در داستان های زنان شاهنامه عشق خود مح ور رخدادهاس ت. ان دوه ناش ی ازع شق زن ان شاهنامه را به مادران ازخودگذشته تبديل م ی کن د و ارزش های ان سانی را در وج ود ا نه ا ب ه اوج ش کوفايی م ی رس اند. اندوهی با همين جنس در زنان سرود نيبلونگن به حس انتقام جويی ويرانگری تبديل می شود. زنان شاهنامه چ ه ا نه ا که همسران خود را ازدست می دهند چه ا نها که پسرانشان را ک شته م ی يابن د سرنوش ت ان دوهبارخود را م ی پذيرن د اما اين امر مانع از سوگواری سوزناک ا نها نمی شود. در مقابل سراينده حماسه نيبل ونگن ه م در اول ين ف صل و ه م در ا خرين فصل از عشق می گويد عشقی که به اندوه می انجامد. به نظر می رسد داستان در چرخه ای رخ می ده د ک ه ب ا عشق شروع می شود و با اندوه پايان می يابد درحاليکه در شاهنامه عشق پايان اندوهناکی ندارد. Das Fest des Königs fand ein Ende im Leid, wie auch die Liebe am Ende in Leid oft sich wandelt. (Sowinski ٢٠٠٥: ٣٨.Ave., Str. ٢٤٣٨, S.٨٩) بزم شاه پايانی غمبار يافت همانگونه که سرانجام عشق اغلب به اندوه بدل می گردد. منابع صنيع مهين بانو گلرخان سيه چشم تهران: نشر نوشه ١٣٨۶ فردوسی ابوالقاسم. شاهنامه. تصحيح ژول مول وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ١٣۶٩ تهران کراچی روح انگيز بانو گشسب نامه تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ١٣٨٢ مختاری محمد حماسه در رمز و راز ملی انتشارات توس تهران ١٣٧٩ Das Nibelungenlied. Übersetzt von Helmut Brackert nach der Handschrift C. Fischer, Franffurt a.m ١٩٧٠ ٩

10 Das Niebelungenlied. Übersetzt von Felix Genzmer nach der Handschrift C. Phillip Reclam jun. Stuttgart ١٩٩٢ Das Nibelungenlied: Übersetzt von Bernhard Sowinski nach der Handschrift C. Reclam. Stuttgart ٢٠٠٥ Lesya, Ivasyuk: Der Begriff des Bösen im Nibelungenlied, eine psychoanalytische Charakterstudie von Kriemhilds Gestalt. Diplomarbeit. Wien ٢٠٠١ ١٠